زمانی که در باب آسیب شناسی نظام خانواده سخن می گوییم، بی گمان باید علل و عوامل اجتماعی آن را مد نظر قرار دهیم. جامعه ایرانی در گذر از سنت به مدرنیته تغییر و تحولات چشم گیری را تجربه و در این مسیر راه خود را برای پذیرش الگو های جدید آماده کرد. تغییر شیوه زندگی، الگوهای رفتاری، الگوهای همسرگزینی، روابط حاکم بر خانواده، تغییر روش های همسریابی، سنت های حاکم بر ازدواج و عوامل بسیار دیگر همگی دست به دست هم داده اند تا میزان رضایت مندی مردم از زندگی خانوادگی را کاهش دهد، به گونه ای که دیگر همه ما شب نشینی های گرم و صمیمی، ازدواج های ساده و زندگی های بی تکلف را آرزویی دست نیافتنی می دانیم و همگی اتفاق نظر داریم که هم اکنون صمیمیت خانوادگی، اعتماد به زندگی، احساس امنیت و آرامش و صداقت در زندگی آسیب دیده است. کافی است فقط با نگاهی به چند نسل قبل و مقایسه وابستگی ها و دلبستگی های آنان به زندگی و خانواده و حجم امکانات و ابزارهای در دسترس کنونی، می تواند معیار خوبی برای مشخص شدن میزان رضایت مندی ما و آن ها از زندگی باشد.

به راستی چگونه است که زندگی دسته جمعی نسل گذشته هم اکنون به مراودات بسیار سطحی و ابتدایی در زوج های جوان تبدیل شده و آن ها آن قدر غرق محیط و ابزار و امکانات شده اند که هدف اصلی زندگی را فراموش کرده اند. نسل گذشته ما لذت زندگی را در خود زندگی می جستند اما ما در حاشیه زندگی ایستاده ایم و وارد متن زندگی نمی شویم. برای بررسی دلایل کاهش رضایت مندی از زندگی خانوادگی باید ساعت ها بحث کرد اما شاید بهتر باشد به مهم ترین سرفصل های آن بپردازیم به همین دلیل به سراغ دکتر کبریا رئیس مرکز مشاوره مدیریت دولتی استان تهران رفتیم. دکتر کبریا تاکید می کند: به نظر می رسد انسان ها از اهداف والای زندگی فاصله گرفته اند و به جای پرداختن به خویشتن خویش و یافتن گوهر انسانی خود، به دنبال زرق و برق و تجمل هستند و دچار سطحی نگری شده اند. این نگرش باعث تغییر الگوهای زندگی و همسریابی شده به طوری که هم اکنون اگر از یک جوان بپرسید که چرا می خواهد ازدواج کند نمی تواند جواب قانع کننده ای بدهد او هدفی ندارد و نمی داند دقیقا از زندگی چه چیزی می خواهد.

به نظر می رسد پاسخ گویی به نیازهای خودخواهانه وخودبینانه مهم ترین هدف ازدواج بسیاری از جوانان باشد، کسب لذت از روابط، غرق شدن در امکانات، انجام کارهای خودخواهانه و خودمحوری باعث شده تمامی ابعاد زندگی خانوادگی تحت تاثیر قرار بگیرد و رضایت مندی از بیشتر مردم سلب شود. در واقع سعادت هم اکنون کیمیایی است که به لطایف الحیل از دست مردم ما گریخته و آن ها به جای جست وجوی آن در ضمیر خویش، راه به خطا رفته و آن را در جای دیگری جست وجو می کنند.

دکتر کبریا ادامه می دهد: نگاهی به جهان پیشرفته و مدرن امروزی و پیشرفت های محیرالعقول بشر در زمینه های مختلف نشان می دهد که سطح انتظارات انسان از زندگی چقدر بالا رفته و حالا همه توقع دارند بشر مسلط بر ابزار و امکانات طعم سعادت و خوشبختی را بیش از گذشتگان خود تجربه کند. اما آیا به واقع این طور است؟ خانواده های امروزی حتی فرصت گفت وگو کردن با هم را ندارند پس چگونه می توانند خوشبخت باشند. طبق آمارها مشخص شده است که میزان ارتباط کلامی زوجین با یکدیگر در شهرهای بزرگ کمتر از 17 دقیقه است و این میزان در زوج های تحصیل کرده بسیار کمتر است.

نظام خانواده در ایران بیش از هر زمان دیگری آسیب پذیر شده است. تغییر معیارها و برهم خوردن الگوها در ازدواج نقش اساسی در این آسیب پذیری دارد و انتخاب های نادرست و ناآگاهانه بسیاری از دختران و پسران در جامعه ما نشانه های آن است. مرد در فرهنگ سنتی رئیس خانواده است اما ملا ک ها و معیارهای دختران و پسران امروزی تغییر کرده و انگیزه های اقتصادی تلاش برای عرف شکنی های نامتداول، ایجاد علاقه های افراطی و وابستگی های شدید، باعث افزایش تمایل پسران به دختران بزرگ تر از خود شده است و باعث شده ساختار خانواده دچار خدشه شود. حتی افزایش امکانات تحصیلی باعث جلوتر بودن دختران از نظر تحصیلی نسبت به پسران شده و هم اکنون بسیاری از زوج های جوان در حالی ازدواج می کنند که سطح تحصیلات دختر از پسر بیشتر است. این عوامل می تواند به کاهش رضایت مندی از زندگی مشترک بینجامد.

حتی در بسیاری از موارد پسران جوان از ازدواج وحشت دارند و این مسئله به خوبی در افزایش محسوس تعداد جوانان مجرد جامعه ما مشخص است، تجملات و زرق و برق ازدواج، مهریه، جشن ازدواج، عروسی، مسکن و هزار و یک مشکل دیگر که در ازدواج پیش روی جوانان قرار دارد باعث می شود تعداد کمی از آن ها از ازدواج خود خاطره خوشی داشته باشند. اگر از یک جوانی که ? سال قبل ازدواج کرده از مراسم ازدواج و عروسی اش بپرسید، قطعا طفره می رود زیرا به یاد مشکلات و بار روانی شدیدی که تحمل کرده می افتد. در صورتی که نسل گذشته خاطرات خوش ازدواج و عروسی خود را با خنده و خوشرویی برای دیگران تعریف می کنند.

وی با اشاره به مشکلات جسمی بسیاری از مردم از جمله پایین آمدن سن بیماری قلبی در ایران می گوید: تصور می کنید این همه بیماری، استرس و فشار عصبی که خودمان ایجاد کرده ایم، چه قدر در کاهش سطح رضایت مندی ما از زندگی تاثیر داشته است. به گفته کارشناسان این تاثیر بسیار زیاد بوده است زیرا با وجود استفاده از امکانات و ابزار نه فقط سلامت روانی خانواده به خطر افتاده بلکه بیشتر مردم دچار مشکلات عدیده ای شده اند که سلامت جسمی شان را نیز از دست رفته می بینند.

ما به جای رسیدن به سطحی که بتوانیم سلامت روحی و جسمی خودمان را تامین کنیم، سلامت روحی و جسمی را فدای رسیدن به چیزهایی می کنیم که هرگز احساس رضایت ایجاد نمی کند. معیارهای ناصحیح برای ارزیابی خوشبختی و سعادت داریم و بدون توجه به عوامل واقعی سعادت به کاستی های زندگی خود فکر می کنیم نه آن چیزهایی که در اختیار داریم. داشتن گاز و یخچال و فریزر و انواع لوازم برقی چنان همه را مجذوب خود کرده است، که هم اکنون اسیر آن ها شده ایم و از سویی به خرید انواع غذاهای آماده و استفاده از غذاهای فریزشده، انواع غذاهایی که به سرعت آماده می شود و صددرصد برای سلامت مضر است گرایش پیدا کرده ایم. در واقع امکانات زندگی امروزه در خانواده های ایرانی همانند یک شمشیر دولبه عمل می کند که ضررش بیش از نفعش است.

زمانی می توانیم روی سعادت را ببینیم که ما ابزار را جهت دهی کنیم و نه ابزار، ما را جهت بدهد. باید برای استفاده از ابزار و وسایل فرهنگ سازی کنیم تا به بهترین وجه از آن ها استفاده کنیم، در غیر این صورت همان طور که در جامعه قابل مشاهده است، خرید وسایل جدید و لوازم برقی آخرین مدل و گوشی همراه تبدیل به ابزاری برای به رخ کشیدن می شود.

بسیاری از وسایلی که خانواده های ایرانی برای خرید آن زیر بار قسط و قرض می روند اصلا مورد استفاده ای ندارد و آن ها فقط برای جا نماندن از قافله، اقدام به خریداری آن ها می کنند. آن ها تصور می کنند با خرید وسایل و تجمل و تکلف می توانند رضایت بیشتری از زندگی کسب کنند غافل از این که رضایت خریدنی نیست، بلکه احساسی که ما با شیوه ای که برای زندگی کردن انتخاب کرده ایم حاصل می شود.

غرق شدن بشر در وسایل پیشرفته به حدی رسیده است که جامعه شناسان پیش بینی می کنند بشر در آینده ای نه چندان دور علیه پیشرفت و تمدن جدید بر می آشوبد و می خواهد به همان زندگی بدوی اولیه برگردد.

بنابراین ریشه کاهش رضایتمندی در خانواده های ایرانی را باید در تفاوت نگرش به زندگی دنبال و آن را درمان کرد.

 روزنامه صبح ایران خراسان صفحه 08 شماره سریال 17394 ، تاریخ انتشار 880729